رشد زبان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های رشد شناختی و اجتماعی کودک در سال‌های اولیه است. توانایی صحبت‌کردن نه‌تنها بر ارتباط کودک با دیگران اثر می‌گذارد، بلکه بر یادگیری، اعتمادبه‌نفس و حتی تنظیم هیجانات نیز نقش دارد. از بدو تولد تا حدود 5 سالگی، مغز کودک بیشترین آمادگی را برای یادگیری زبان دارد. در این مقاله، مراحل رشد زبان، علائم تأخیر، و روش‌هایی برای تقویت آن را مرور می‌کنیم.
مراحل رشد زبان به‌طور خلاصه
0 تا 6 ماهگی: واکنش به صدا، غان‌و‌غان، لبخند به صدای آشنا
6 تا 12 ماهگی: تکرار هجاهای ساده (مثل: ماما، دادا)، اشاره به اشیا
12 تا 18 ماهگی: گفتن کلمات معنی‌دار، درک دستورات ساده
18 تا 24 ماهگی: افزایش دایره واژگان، ترکیب دو کلمه (مثلاً: “آب بده”)
2 تا 3 سالگی: جمله‌سازی ساده، پرسش‌گری، استفاده از ضمایر
3 تا 5 سالگی: جمله‌های پیچیده‌تر، بیان داستان ساده، تلفظ واضح‌تر
علائم تأخیر در رشد زبان
نداشتن غان‌و‌غان یا واکنش صوتی تا 9 ماهگی
نگفتن هیچ کلمه تا 18 ماهگی
ناتوانی در ساخت جمله تا 3 سالگی
ناتوانی در درک دستورات ساده
در صورت مشاهده این علائم، بهتر است با گفتاردرمانگر یا روان‌شناس کودک مشورت شود.
چگونه رشد زبان را در خانه تقویت کنیم؟
صحبت‌کردن مداوم با کودک:
درباره کارهای روزمره با کودک حرف بزنید: “الان داریم غذا درست می‌کنیم، این هویجه.”
از زبان ساده، اما واقعی استفاده کنید
کتاب‌خوانی روزانه:
حتی از نوزادی، کتاب خواندن به کودک کمک می‌کند با واژگان، ساختار زبان و مفهوم داستان آشنا شود
کتاب‌هایی با تصویر زیاد و متن کم مناسب‌ترند
آواز خواندن و شعر گفتن:
شعرهای کودکانه با تکرار و آهنگ، یادگیری واژه‌ها را تسهیل می‌کند
تشویق به گفتار، نه تصحیح مکرر:
به‌جای اصلاح مستقیم، جمله را به‌درستی تکرار کنید: «آب می‌خوای؟ آره، اینم آب.»
استفاده از حرکات و زبان بدن:
همزمان با گفتار، اشاره کنید، ادا درآورید یا حرکات دست استفاده کنید تا یادگیری تقویت شود
اجتناب از تلویزیون و ویدئو برای یادگیری زبان:
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ارتباط زنده با انسان (نه صفحه نمایش) برای رشد زبان مؤثر است
بازی‌های کمک‌کننده برای رشد زبان
بازی نقش‌آفرینی (مثلاً فروشنده و مشتری)
نام‌گذاری اشیا در خانه یا هنگام پیاده‌روی
بازی «چی گم شده؟» با اسباب‌بازی‌ها یا کارت‌ها
تقلید صداهای حیوانات و اشیاء
رشد زبان کودک در سال‌های اولیه، سنگ‌بنای موفقیت‌های تحصیلی و ارتباطی آینده اوست. والدین با توجه، تعامل زنده، و فراهم‌کردن محیطی غنی از واژه و گفت‌وگو، می‌توانند سهم بزرگی در تقویت این مهارت حیاتی ایفا کنند.
